alter
Aksu-Jabag'li tabiat qo'riqxonasi
Manzil: Qozog'istonning Talas Alatau tog' tizmasining g'arbiy chekkasida joylashgan.
1926-yilda tashkil etilgan. Maydoni - 131,934 gektar. Flora va faunaning noyob vakillari - Qor barsi.

Ak-su-Jabagli davlat tabiiy qo'riqxonasi 1926-yil 14-iyulda Qozog‘iston SSR Xalq komissarlari kengashining qarori va 1927-yil 27-mayda RSFSR Xalq komissarlari kengashining qarori asosida tashkil etilgan, dastlabki maydoni 30 545 gektar edi. 1929-yilda qo'riqxonaga Ak-su daryosi kanyoni qo'shildi. Qo'riqxona «Ak-su va Jabagli daryolarini barcha daraxt va buta o'simliklari, o'tloqli qoplamalari va bu hududda yashovchi hayvonot olami bilan birgalikda tabiat yodgorligi sifatida saqlab qolish» maqsadida tashkil etilgan. 1935-yilda qo'riqxona maydoni 48 570 gektarga kengaytirildi — Balo-Baldybrek va Baldybrek daryolarining vodiylari qo'shildi.

Qozog‘iston Respublikasi Hukumatining 2005-yil 17-noyabrdagi «Qozog‘iston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi O‘rmon va ovchilik xo‘jaligi qo‘mitasi»ning «Ak-su-Jabagli davlat tabiiy qo'riqxonasi» davlat muassasiga yer maydonlarini doimiy foydalanish uchun ajratish» to‘g‘risidagi qaroriga binoan, Ak-su-Jabagli qo'riqxonasining hududi 57 774 gektarni tashkil etadi. Qo'riqxona Talas Olatovining shimoliy-g‘arbiy qismida va unga tutash bo‘lgan Ugam tog‘ tizmasida joylashgan. U Janubiy Qozog‘iston viloyatining janubi-sharqiy qismidan va Jambyl viloyatidan o‘rin olgan. Asosiy hududdan 120 km shimoli-g‘arbda, Sirdaryoning Karatau tog‘laridagi Borolday tog‘ tizmasida qo'riqxonaning filiali bo‘lib, bu filiallning maydoni 126 gektarni tashkil etadi. Ikkinchi paleontologik maydon — Aulie, maydoni 100 gektar.

Ak-su-Jabagli qo'riqxonasi florasi so'nggi ma'lumotlarga ko‘ra, 1737 turdan iborat bo‘lib, shu jumladan 235 tur qo‘ziqorin, 64 tur liken, 63 tur suv o‘simliklari va mox o‘simliklari hamda 1309 tur yuqori o‘simliklar (91 oilaga mansub 481 nasl) mavjud. Turlarning ko‘p soniga ega bo‘lgan oilalar quyidagilar: kumushotlar (74 nasldan 215 tur), loviyalar (128 tur), maysa (116 tur), atirgullar (69 tur), qopqog‘li o‘simliklar (67 tur), achchiqgul oilasi (64 tur), guldorlar (56 tur), xrizantemlar (53 tur), yutik o‘simliklari (48 tur), torli o‘simliklar (45 tur), burachniklar (40 tur) va lilyaliklar (34 tur).

Baliqlar faunasi 7 turdan iborat bo‘lib, ulardan eng keng tarqalganlari — oddiy mariya (Schizothorax intermedius) va yalang‘och osman (Diptychus dybowskii).

Qo‘riqxonada 11 tur sudraluvchilar va 3 tur amfibiya mavjud bo‘lib, bu raqamlar ushbu guruhlarning mintaqaviy faunasining 70 foizidan ortig‘ini tashkil etadi. Shuningdek, 3 tur Qizil Kitobga kiritilgan. Eng katta xavf ostida bo‘lgan hayvon esa "yuzsiz" yashin — sariqqoshiq (yelto-puzik) hisoblanadi.

Burgutlar faunasi eng ko‘p tarqalgan hayvonlar guruhidir, bu guruh 247 turdan iborat. Shu turdagi qushlar orasida qo‘riqxonada 130 tur uylashadi, ulardan 41 turi doimiy yashovchi qushlar. Yil davomida faqat bahor va kuzda uchraydigan qushlar — 80 tur, qishlash uchun keladiganlar esa 19 turni tashkil qiladi. Nizomdan tashqari uchraydigan qushlar esa 18 turga yetadi. Qizil Kitobga kiritilgan 11 tur mavjud, shuningdek, 2 tur qush MShOP (IUCN) tomonidan global miqyosda tahdid ostidagi turlar sifatida e'lon qilingan — korostel (Crex crex) va oq qanotli mushak (Dendrocopos leucopterus).

Sutemizuvchilar qo‘riqxonada 52 tur bilan ifodalangan bo‘lib, bu raqam G‘arbiy Tyan-Shan teryofaunasining 80 foizini tashkil etadi. Ular orasida: kemiruvchilar (44%), yirtqichlar (24%), qo‘zg‘aluvchilar (18%), maysa hayvonlari (9%), yo‘ldosh va hasharotlar (har biri 3% ni tashkil etadi). Keng tarqalgan turdagi hayvonlar orasida archar, tog‘ o‘rgimchak, qum yo‘lbarslari, yirtqichlar sifatida ayiqlar, borilar, toshluq kuleklari, o‘rtacha qum kurtaklari va qalampirlar mavjud.

Qizil Kitobga 10 tur noyob va yo‘qolib borayotgan hayvonlar kiritilgan. O‘zgacha himoyaga muhtoj hayvonlar - snezhnoy bars, IUCNga kiritilgan xavfli turlar va Men-zbir suryosi (faqat G‘arbiy Tyan-Shan o‘rnida endemikdir) hamda zamonada yo‘qolayotgan archar ning endemik subturisi.

2015-yil 12-iyunda Ak-su-Jabagli davlat tabiiy qo'riqxonasi BMTning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan.

news
news